Pałac Krokowa

Do 1308 roku brakuje źródeł historycznych, które dotyczą Krokowej oraz innych majątków (z wyłączeniem Jeldzina) należących do dóbr krokowskich w XIV i XV wieku. Sama wieś prawdopodobnie ukształtowała się w XIV wieku. Istnieją jednak przesłanki o frankońskim pochodzeniu rodu von Krockow. Legendarny rycerz Zakonu Krzyżackiego – Olbracht von Wickerode – przybył ponoć z Frankonii, pozostając w Korkowej za sprawą zakochania się w piękne nowicjuszce zakonu cysterek z Żarnowca. Według legendy zbudował on w Krokowej zamek, aby móc się w nim ukryć ze swoją ukochaną. Jego syn – Franciszek – będący rycerzem wielkiego mistrza krzyżackiego Hermana von Salza, jako pierwszy zaczął podpisywać się de Krockow.

W XVI wieku sporządzono dwie kopie dokumentów potwierdzających nadanie Mściwoja II z 1288 i 1292 roku dla Gniewomira (Gneomar) z Krokowej. Nie są to jednak dokumenty autentyczne. Faktem natomiast jest, że Krokowa w średniowieczu należała do rodziny o przydomku Mestkowic (Mestkowitz), która była w późniejszym czasie spokrewniona z rodem Święców. Syn Gniewomira, którego imię nie jest znane, zginął w 1399 roku, podczas wyprawy na Tatarów jako rycerz oddziału krzyżackiego pod dowództwem wielkiego księcia litewskiego Witolda. Drugi syn Gniewomira – Mestwin nie pozostawił on żadnego potomka, dlatego majątek przeszedł na własność Zakonu Krzyżackiego. Córka Mestwina – Katarzyna – wyszła za mąż za pochodzącego z Prus Jerzego z Wikorowa (Jerzy z Krokowej / Georg von der Wickerau, Georg von Krockow), który uchodzi za protoplastę rodu von Krockow. W latach 1442-1449 był on podkomorzym wielkiego mistrza Zakonu Niemieckiego Konrada von Erlichshausen. Do Jerzego należały majątki: Krokowa, Jeldzino, Goszczyno, Wysoka, Glinki i Minkowice.

Do pierwszych lepiej znanych członków rodu von Krockow należy syn Gneomara III Lorenz (Wawrzyniec) der Starke (Wawrzyniec Lorek Krokowski / Lorenz von Krockow, 1450-1501), który jest określany w przekazach historycznych również jako Lorke bądź Cassuba / Mocny, Kaszuba. Zawarł on związek małżeński z Ewą von Roschitz i tym samym został posiadaczem Roszczyc, Osiek Lęborskich i Salina. Z nadania księcia Bogusława był właścicielem: Bąsowic i Borkowa. Lorenz popadł w konflikt z Gdańskiem z powodu zatargu o majątek Pępowo. Jego brat Jerzy Krokowski (Georg von Krockow, zm. 1504) był opatem klasztoru cystersów w Oliwie. Lorenz zmarł ok. 1501 roku. Po jego śmierci dobrami krokowskimi zarządzał jego najstarszy syn – Kasper Hans Krokowski / Kaspar Hans von Krockow (1479-1516). Odziedziczony majątek w Salinie doprowadził go do tragicznej śmierci. Stało się to za sprawą zakwestionowania własności Salina przez Szpital Św. Ducha w Gdańsku oraz burmistrza Gdańska Eberharda Ferbera. Bracia Krokowscy sprzeciwiając się szpitalowi i burmistrzowi, przyłączyli się do zwolenników podpalacza Gdańska – Szymona Materny. W 1507 roku zostali za to ekskomunikowani przez kościół katolicki. W 1516 roku wojska miejskie Gdańska schwytały i skatowały Kaspra. Został on ścięty po rozprawie przed sądem duchowym, a jego zwłoki powieszono ku przestrodze na bramie św. Jakuba w Gdańsku. Po jego tragicznej śmierci majątek przejął jego młodszy syn Jerzy / Georg von Krockow (do 1562 roku).

Rajnold Krokowski / Reinhold von Krockow (1538-1599) – trzeci syn Jerzego (ławnika ziemskiego puckiego) i Anny von Helmsteten z Nadrenii, uchodzi za najwybitniejszego przedstawiciela rodu. Brał on aktywny udział w wielu walkach, a po doznaniu kontuzji m. in. sprawował urząd posła w sejmie, brał udział w rokowaniach pokojowych między Szwecją i Danią. W 1598 roku odwiedził go w Krokowej król Zygmunt III Waza. Reinhold zmarł w wieku 63 lat. Pozostawił on dwóch synów – Jerzego i Ernesta oraz córkę Amelię.
Po nim majątek rodzinny odziedziczył jego syn Ernest I Krokowski (1575-1631). Schedę po swoim ojcu objął ostatecznie w 1602 roku, stając się tym samym protoplastą linii Krokowskich z Krokowej. Ernest nie potrafił zajmować się jedynie doglądaniem swojego majątku. Angażował się w życie polityczne województwa pomorskiego, a w 1608 roku osadził w Krokowej pierwszego ministra kalwińskiego. Ernest prowadził ciągłe zatargi i procesy graniczne z klasztorem w Żarnowcu oraz opatem cystersów w Oliwie. Zmarł 15 kwietnia 1631 roku w Krokowej. Pozostawił po sobie jedenaścioro dzieci – pięciu synów i sześć córek. Jego najstarszy syn Krzysztof zmarł w młodym wieku. Drugi syn Jerzy w 1635 roku zginął w czasie wojny trzydziestoletniej, walcząc po stronie protestantów. Trzeci syn, będący późniejszym spadkobiercą dóbr – Ernst II – został puckim sędzią ziemskim i dwukrotnie był żonaty. Z pierwszą żoną – Florentyną von Chirenberg ożenił się w 1643 roku, a po raz drugi z jej kuzynką Virginią von Chirenberg. Większość z dzieci Ernesta zmarło w młodym wieku. Sam odszedł 24 lutego 1680 roku.

Kolejnym właścicielem dóbr krokowskich został jeden z starszych synów Ernesta – Franz Heinrich von Krockow / Franciszek Henryk Krokowski, który także pełnił urząd puckiego sędziego ziemskiego. Ożenił się on z Konstancją Florentyną von Collmer, która była córką wysoko postawionego polskiego urzędnika. Franz zmarł w 1705 roku. Po nim majątek odziedziczył jego syn Krzysztof Krokowski / Christoph von Krockow (1698-1725), pełniący obowiązki oficera polskiego w randze kapitana oraz będącego także puckim sędzią ziemskim. Jego żoną była Zofia Abigail von Krockow z linii Peest. Krzysztof zmarł w młodym wieku, w 1725 roku, nie pozostawiając potomków, tym samym linia Krockow – Krockow wygasła. Spadkobierczynią dóbr krokowskich została wdowa po Krzysztofie, po niej majątek przejęła ich córka Renata Abigael, która urodziła się tuż po śmierci swego ojca. Dwukrotnie była mężatką. Pierwszy raz z Reinholdem von Krockow z linii Roschitz, a po rozwodzie z Johannem Karolem von Nositz-Dziewickim.

Pierwszy rozbiór Rzeczypospolitej w 1772 roku spowodował inkorporację dób krokowskich do państwa pruskiego. Ówczesny dziedzic Krokowej, rotmistrz Kaspar Reinhold von Krockow, 29 września 1772 roku złożył przysługę wierności królom pruskim.
W 1782 roku dobra krokowskie zostały wystawione na przymusową licytację tzw. subhastację. Odbyła się ona 17 maja w Starogardzie. Licytację prowadził komisarz sądowy Heinzius w obecności pełnomocników wierzycieli: poczmistrza Grimma i radcy wojennego Kamery Kwidzyńskiej von Lindenowskiego. Do licytacji przystąpił landrat powiatu tczewskiego – Caspar Ludwik von Krockow z linii Pieszcza, Margareta Regina Luzina Krockov von Göppel w obecności pełnomocnika generała Ottona Karola von Krockow. Luzina von Krockow zaproponowała kupno dóbr za 25 tysięcy talarów, von Below początkowo 26 tysięcy, a później 40 600 talarów. Ostatecznie licytację wygrała Luiza, która w imieniu męża (Heinricha Joachima von Krockow z linii Pieszcza) dobra kupiła za sumę 40 650 talarów.
Król Fryderyk Wilhelm II w dniu 19 września 1786 (czyli w dniu objęcia tronu pruskiego) nadal Kasprowi Joachimowi Reinholdowi von Krockow i członkom wszystkich linii krokowskich tytuł hrabiowski.
Kasper Joachim Reinhold zmarł 4 lipca 1796 roku. Po jego śmierci dobrami zarządzała wdowa po nim, a później wspólnie z swoim drugim mężem von Brauneck z Sulicic. Po śmierci Margarety Reginy Luziy von Krockow (w 1803 roku) dobra krokowskie przejął jej syn z pierwszego małżeństwa, urodzony w 1783 roku, Albert Kaspar Ewald Graf von Krockow (1783-1823). Został pochowany na tzw. Wzgórzu Pańskim (Herrenberg).

W pierwszej połowie XIX wieku dobra krokowskie były kierowane przez samych właścicieli bądź oddawane w dzierżawę. W latach 60. XIX wieku ówczesny właściciel majątków krokowskich – hrabia Karl Gustaw Adolf von Krockow – opierał się przede wszystkim a systemie dzierżawienia poszczególnych majątków-folwarków. Również folwark w Krokowej stał się przedmiotem umowy dzierżawnej. W lipcu 1862 roku podpisano taką umowę z Hugo von Koziczkowskim z Bychowa. Z dzierżawy wyłączony był zamek z jego zabudowaniami gospodarczymi, ogród zamkowy, karczma z należącymi do niej gruntami, ogrodem i łąką. Dzierżawę przedłużono później do 1892 roku, ale już w 1876 Koziczkowski zrezygnował z niej ze względów zdrowotnych. Zastąpił go jego szwagier Brunon Wessel.
Kolejny właściciel majątku Doering Reinhold Georg von der Wickerau Graf von Krockow w 1938 roku przekazał dobra krokowskie swojemu synowi Reinholdowi Gustawowi von der Wickerau von Krockow.

Brakuje informacji o czasie powstania najwcześniejszej siedziby rodu von Krockow. Niektórzy badacze budowę zamku umiejscawiają w końcu XIII wieku, inni w drugiej połowie XIV wieku. Andrzej Groth w opracowaniu o Krokowej uznaje, że najbardziej wiarygodną hipotezą dotyczącą powstania zamku jest ta autorstwa L. Sobieckiej. Według badaczki na miejscu obecnego pałacu, w końcu XIII wieku istniał tzw. gródek stożkowy, czyli średniowieczna siedziba rycerska o charakterze obronnym. Takie budowle lokowano wówczas na głównych szlakach komunikacyjnych. Była to drewniana wieża o charakterze mieszkalno-obronnym, zbudowana na nasypie, z podwórcem oraz zabudową gospodarczą, otoczona wałem ziemnym z palisadą i fosą. Drewniana budowla stopniowo została zastąpiona konstrukcją murowaną.

Bogna Lipińska rozróżnia IV fazy rozwoju przestrzennego zamku / pałacu w Krokowej.

I faza – Zameczek Rycerski

Pierwsze założenie zamkowe powstało dopiero pod koniec XIV lub na początku XV wieku. Był to obiekt o bryle prostokątnej, flankowany dwiema narożnymi wieżami. Był on wzmiankowany w dokumentach z 1599 i 1602 roku. Ślady tego założenia można odnaleźć w frontowej elewacji obecnego pałacu. Można również przypuszczać, iż zamek posiadał dwie kondygnacje i wychodził poza ramy rzutu piwnicy obecnego korpusu głównego. Budynek był obronnym zameczkiem otoczonym fosą. Dodatkowym elementem, który czynił zamek niedostępnym, było położenie nad rozległymi bagiennymi terenami rozlewisk rzeczki Karwianki.

Założenie ogrodowe było wówczas najprawdopodobniej prostą kompozycją, która zawierała ogrody użytkowe oraz tzw. hortus conclusus, czyli ogród dla wypoczynku.

Przebudowa zamku nastąpiła na przełomie XVI i XVII wieku. Narożne wieże zostały wówczas rozebrane, a korpus główny znacznie powiększono, akcentując go nową wieżą frontową, która mieściła główne wejście i klatkę schodową. Wieża pokryta była cebulastym hełmem, pod którym zamontowano zegar. Zmodernizowano również umocnienia ziemne, dzięki czemu powstały dwie fosy z mostami zwodzonymi i wał ziemny.

II faza – ogród włoski

W XVII wieku założenie zamkowe zostało ponownie powiększone. Zbudowano dwie wolno stojące, podpiwniczone oficyny, które ustawiono prostopadle do korpusu. W wyniku tej przebudowy powstała nowożytna forma siedziby z reprezentacyjnym dziedzicem zamkniętym murem z bramą wjazdową. Sam budynek składał się z trzykondygnacyjnego korpusu głównego oraz dwukondygnacyjnych skrzydeł bocznych. Na parterach skrzydeł bocznych znajdowały się pomieszczenia gospodarcze – izba czeladnia z sienią, stajnia z dwiema komorami oraz spiżarnia w parterze skrzydła północnego, do tego sklep z si, browar z komorą i komora do mięsiwa w parterze skrzydła południowego. Na górnych kondygnacjach mieściły się pomieszczenia reprezentacyjne – Węgierska Izba, Wielka Sala, Mała Sala, Gościnną Izbę w części przeciwległej. Na dziedzińcu niedaleko skrzydła południowego znajdowała się studnia, gorzelnia z izbą i dwie stajnie w okolicy bramy wjazdowej, stajnia i wozownia z fosą w kierunku północnym, kuchnia z dwoma komorami, piekarnia i komora przy korpusie głównym. Wszystko było pokryte cegłą. Zamek był murowany, otoczony fosą, nad którą przerzucone były dwa mosty – wjazdowy na osi zamku z murowaną bramą, a drugi na wysokości kościoła.

Reinhold Samuel von Krockow przed 1690 rokiem kazał rozebrać stary wał ziemny. Na jego miejscu utworzono ogród włoski. Sam park został opisany w inwentarzu spadkowym z 1725 roku, który powstał po śmierci Krzysztofa von Krockow. Był on zlokalizowany na terenie między północną kosą a kościołem. Pośrodku północnego odcinka fosy istniał mostek łączący wyspę pałacową z ogrodem włoskim. Wzmiankowany był też folwark i jego ogrody użytkowe oraz staw. W tym czasie założenie było przykładem rozwiniętej sztuki ogrodowej o manierze holenderskiej, gdzie jedną z cech było zaadaptowanie urządzeń fortyfikacyjnych (fos, kanałów i grobli) do kompozycji ozdobnego założenia ogrodowego.

III faza – Wielki Park romantyczno-krajobrazowy

Jest to faza największego rozkwitu założenia parkowego. Powstały w tym czasie nowe formy kompozycyjne i bardzo bogaty program wczesnoromantyczny. W takim stylu park został założony między 1772 a 1779 rokiem. Informuje o nim przekaz z 1799 roku będący literackim opisem założenia parkowego autorstwa A. Lehndorffa. Park obejmował wówczas tereny rozpościerające się w kierunku południowym od zamku, ograniczone o wschodu i południa biegiem przepływającego strumienia.

Ogród włoski został powiększony. Nadano mu również swobodniejszą formę. Zasięg ogrodu rozpościerał się daleko poza obrębem fosy i biegł w kierunku południowo-zachodnim. Urządzono go w miejscu dotąd zaniedbanym, w którym wcześniej zalegały bagna. Było to miejsce o kształcie regularnego czworoboku, zakreślone przez otaczające go olchy, w którym założono system kanałów, obsadzono roślinnością i urządzono ogród podzielony na kwatery, z których część obsiano trawą, część zbożem a resztę roślinnością ogrodową. W założeniu istniały także wodospady oraz miejsce, które było mocno obsadzone topolami, w którego granicach znajdowało się wzniesienie ozdobione kwiatami i drzewami owocowymi. Znajdował się tam również staw z pstrągami. W zachodniej części parku, w niewielkiej dolinie, znajdowały się dwa inne stawy. Wiodły do nich szerokie, tonące w różach schody, zdobione z boku stron posągami i wazonami kwiatowymi. U podnóża schodów wznosił się pomnik, który był poświęcony przyjacielowi hrabiny Luizy von Krockow. Znajdowało się tu ukwiecone na szczycie wzniesienie, z którego ścieżka prowadziła do okrągłego ołtarza spoczywającego na trzech stopniach. Ołtarz ten przedstawiał siedzącą Minerwę, która trzymała portret hrabiego von Herzberg. W niewielkiej odległości od ołtarza znajdowała się kolejna rzeźba – Polityka, który trzymał lustro oplecione przez węże. Wzdłuż strumienia łączącego oba stawy biegła ścieżka prowadząca do wodospadu. Z tego miejsca można było zobaczyć, znajdujący się po przeciwległej stronie stawu, portret zmarłego hrabiego. Przedstawiał on naturalnej wielkości hrabiego leżącego w niedbałej pozie, zajętego studiowaniem dzieł Fryderyka II. Z tego miejsca droga prowadziła do kąpieliska Diany. Było to wysokie wzgórze, porośnięte lasem, uformowane przez naturę na kształt groty, której sklepienie tworzyła gruba warstwa gałęzi. U stóp owego wzgórza brały swój początek liczne źródełka zasilające duży staw z pstrągami, przy którego końcu znajdowała się fontanna wraz z niewielką piramidą oraz rzeźbą przedstawiającą kąpiącą się Dianę z nimfami. Na sztucznie zbudowanym półwyspie znajdowała się postać Akteona otoczonego przez przyglądające się mu psy. Stąd ścieżka prowadziła na wzgórze, a inne dróżki prowadziły przez las, z których jedna łączyła się z większą drogą i mijała po lewej stronie na niewielkim wzniesieniu statuę Nadziei, a dalej w miejscu ukwieconym białymi różami znajdował się posąg dziecka opłakującego przodków rodu von Krockow, których prochy znajdowały się w dwóch urnach. Obok figury znajdował się bocian – symbol dziecięcej miłości. W bliskiej okolicy istniał też pusty, kamienny grobowiec, który został przygotowany przez właścicielkę pałacu jako miejsce jej przyszłego spoczynku.

W parku znajdowała się również jaskinia, która była głęboka na 30 stóp. Stał w niej posąg Wulkana zajętego kuciem broni. Na prawo od jaskini rozciągała się dolina porośnięta wysokimi drzewami, w której również znajdowały się jaskinie. W jednej z nich widniała postać pustelnika. Jaskinie zostały wybudowane z kamieni polnych, były porośnięte mchem, otoczone klombami, studniami oraz grobowcami. Z jednego ze wzgórz, który otaczał dolinę, rozpościerał się widok na morze i pobliskie miejscowości, zaś na jego szczycie postawiono domek poświęcony Przyjaźni. Ze wzgórza ścieżki prowadziły do lasu i różanej polany, na której znajdował się namiot otoczony ławeczkami. Inne z pobliskich wzniesień miały tarasy upiększone winną latoroślą i kwiatami. Na jego szczycie znajdowała się statua pruskiego orła trzymającego w dziobie gałązkę oliwną.

Znajdowała się w parku także aleja kasztanowa, która została nazwana przez właścicieli Aleją Filozofów. Nazwa ta wiąże się z pobytem w krokowskim pałacu J. G. Fichtego, który został nauczycielem dzieci Joachima von Krockow. Fichte przebywał w Krokowej w latach 1772-1773.

W XVIII wieku (dokładnie do roku 1784) po raz kolejny przebudowano zamek. Była to inicjatywa Heinricha Joachima von Krockow z linii Pieszcza. Wówczas rozebrano wieżę frontową, przebudowano korpus główny i połączono go z oficynami w trójskrzydłowy pałac. Wnętrza przekształconego z zamku pałacu uzyskały natomiast rokokowy wystrój.

W 1843 roku wprowadzono kolejne zmiany. Przeniesiono klatkę schodową do tylnego traktu korpusu głównego. Jedenaście lat później wzniesiono neogotyckie murowane ogrodzenie z wieżyczkami oraz wieżę bramną z krenelażem. W 1870 roku zostało rozbudowane skrzydło południowe pałace. Zbudowano także wieżę w narożu pomiędzy skrzydłem południowym a korpusem głównym, a we wnętrzu na piętrze powstała sala balowa. W 1908 roku została wymieniona część stolarki drzwiowej i okiennej w stylu klasycystycznym i eklektycznym.

IV faza – ogród naturalistyczny

W XIX wieku w wyglądzie pałacu nastąpiły zmiany, które stworzyły swoistą całość. Złożyły się na to elementy barokowe i eklektyczne, a wśród ostatnich przeważały tendencje neogotyckie. Dążono do podkreślenia średniowiecznej tradycji pałacu oraz jego właścicieli. Wzniesiono mur wzmacniający brzeg stawu zamkowego od strony wjazdu przez most na dziedziniec zamkowy. Na końcu muru wystawiono czworoboczną wieżę, która pełniła rolę gołębnika, a pośrodku muru, okrągłą wieżę. Od strony wschodniej wyspy zamkowej, na głównej osi kompozycyjnej, wzniesiono budowlę przepustu wodnego, która odprowadzała wodę z fosy. Była to wysoka ścianka ceglana z ażurowym zwieńczeniem. Woda płynęła pod groblą kamiennym rurociągiem. Ścianka przepustu opleciona była pnączami. Obok tej budowli biegły szerokie schody kamienne w dół skarpy. Prowadziły one do położonej niżej na łąkach części parku.

W jednym z narożników wzniesiono mały romantyczny pawilon, który także posiadał formy neogotyckie.

W parku istniała najprawdopodobniej druga „bliźniacza” w stosunku do alei kasztanowej aleja lipowa, założona wzdłuż północnego odcinka fosy.

W centralnej części dawnego ogrodu włoskiego istniały partery kwiatowe. Całość kompozycji zaakcentowano magnolią drzewiastą posadzoną na osi mostku łączącego wyspę zamkową z ogrodem włoskim. Przez mostek wiodła ścieżka do ukrytej w murze zamkowym bocznej furtki, z której wychodziło się wprost do bocznego wejścia do kościoła.

W południowo-wschodnim narożniku zewnętrznym bryły zamku założono ścianę winogradową.

W ogrodzie położonym niżej, na południe od fosy, przeprowadzono swobodnie wijące się ścieżki ogrodowe wokół stawów. W południowo-zachodnim narożniku tej części ogrodu umieszczono maneż do treningu koni w postaci placu obsadzonego regularnym kręgiem kasztanowców. Z czasem w tym miejscu założono korty tenisowe.

Pałac składa się z dwutraktowego korpusu głównego, w którym od frontu znajduje się sień oraz klatka schodowa. Skrzydło północne, które jest krótsze, dwukondygnacyjne i dwutraktowe pokryte jest dwuspadowym dachem. Skrzydło południowe, dwuczęściowe i dwukondygnacyjne wzniesione zostało na sklepionych kolebkowo piwnicach. Część wschodnia jest szersza i wyższa z dachem mansardowym i szczytami ujętymi wolutami; część zachodnia nakryta jest dachem dwuspadowym.

Niewiele zachowało się do naszych czasów z wystroju dawnego pałacu. Do najcenniejszych zabytków należy polichromowany belkowy strop z końca XVII wieku. W kilku pomieszczeniach korpusu głównego i skrzydła północnego pałacu zachowały się późnobarokowe sztukaterie, które prawdopodobnie pochodzą z czasów przebudowy obiektu w 1784 roku. Są to obustronnie profilowane fasety. W tylnym trakcie znajduje się klatka schodowa o barokowej snycerce z II poł. XVIII wieku z rzeźbą atlanta i płaskorzeźbionymi słupkami zdobionymi głową rycerza, główkami kobiecymi i dekoracją roślinną. Na podeście widnieje umieszczony tu w 1909 roku kartusz z herbem Krockow-Wickerau.

Dwie pozostałe klatki schodowe znajdują się w skrzydle północnym i południowym. Ta druga zawiera fragmenty snycerki barokowej z końca XVII wieku – kręcone tralki tworzące małe półkoliste arkadki oraz słupek utworzony z bujnych liści akantu, zwieńczonego główką aniołka.

Stolarka okienna i drzwiowa pochodzi z różnych czasów. Najstarsze jej zachowane okazy pochodzą z okresu przebudowy pałacu w 1784 roku. Należy wyróżnić drzwi dwuskrzydłowe z tzw. zawiasami czopowymi, z których każde skrzydło jest dwukwaterowe. Drzwi frontowe mają formę klasycystyczną, zaś z końca XIX wieku pochodzą bogato zdobione drzwi eklektyczne – reprezentacyjne dla nich są drzwi klatki schodowej drugiej kondygnacji korpusu głównego oraz sali skrzydła południowego.

Na uwagę zasługują także znajdujące się w pałacu urządzenia grzewcze, a w szczególności komory grzewcze. Dwie zostały usytuowane w hallu korpusu głównego, w narożach północnym i południowym w formie dwukondygnacyjnego prostopadłościanu zwieńczonego profilowanymi gzymsami. W pałacu znajdują się też piece. Najstarszy z nich pochodzi z 1738 roku i został zbudowany w stylu barokowym. Znajduje się on obecnie na parterze. Wykonany jest z kafli malowanych fioletem manganowym na białej polewie cynowej, ze scenami rodzajowymi i ornamentem wstęgowo-cęgowanym i roślinnym. Na piętrze korpusu znajdują się kolejne 3 piece z drugiej połowy XIX w., złożone z zielonych, reliefowych kafli ze scenami figuralnymi i wizerunkami Chrystusa oraz świętych. Do zachowanych w pałacu systemów grzewczych należą również kominki. Największą uwagę przykuwa kominek wykonany w II poł. XIX wieku z fragmentów barokowego pieca z herbem rodu von Krockow i napisem Anno 1736: CS – na ozdobnym gzymsie.

Wójt gminy dr Kazimierz Plocke wyraził pragnienie, aby przywrócić krokowskiemu pałacowi jego dawną świetność. Z ofertą współpracy w zakresie odnowienia założenia parkowo-pałacowego oraz utworzenia na jego bazie ośrodka porozumienia narodów polskiego i niemieckiego, wystąpiła rodzina von Krockow. W dniu 15 sierpnia 1990 roku oświadczenie intencyjne podpisali członkowie Zarządu Gminy Krokowa oraz Urlich von Krockow. Powstała fundacja „Europejskie Spotkania”. Kaszubskie Centrum Kultury Krokowa, która w 1995 roku opracowała projekt techniczny rewaloryzacji zabytkowego założenia.

• W dniu 4 listopada 1598 roku na zamku w Krokowej gościł król polski Zygmunt III, który powracał właśnie z wyprawy do Szwecji.
• Z inicjatywy Luziy Korkowskiej (Louise von Krockow), nauczycielem jej syna – Alberta oraz córek – Marii Franciszki, Fernandyny Bernardyny i Filipiny Anny – był znany niemiecki filozof Johann Fichte. Jego pobyt w zamku uczczono nazwaniem jednej z komnat pałacu „Pokojem Fichta” i alei parkowej – Aleją Filozofów.
• Jeden z członków rodu krokowskich, Heinrich von Krockow, był oficerem Wehrmachtu.
• Na początku XVI wieku Krokowscy zagarnęli Salino, w związku z czym została na nich rzucona ekskomunika w 11 okolicznych kościołach. Krokowscy jednak nie przejęli się tym faktem i pozostali w Salinie do połowy XVII wieku, kiedy odstąpili wieś Solickim.

• Materiały z muzeum Zamku Krokowa
• A. Grotha, Dzieje Krokowej i okolic, 2002.
• Bogna Lipińska, Zabytek przywrócony życiu – odbudowa i rewaloryzacja zespołu zamkowo-parkowego w Krokowej [w:] Materiały Państwowego Muzeum Zamkowego w Pszczynie, IX, Pszczyna 1996.
• Franciszek Mamuszka, Nad jeziorem salińskim [w:] Jantarowe Szlaki, nr. 5-6, Gdańsk 1963

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska, zdjęcia wykonano w 2019 r., www.zamkilubuskie.pl, Jerzy Dubiel (udostępniono za zgodą autora).