Dwór w Gołębiewie Średnim

Gołębiewo Średnie (niem. Mitt. Golmkau) w średniowieczu stanowiło część dóbr pobliskiego Gołębiewka, które początkowo było wsią Gołębiewa Wielkiego, na prawie chełmińskim. Dopiero w XVI w. Gołębiewo Śred. wyodrębniło się jako samodzielna posiadłość (w tym czasie Gołębiewko było w rękach szlacheckiego rodu Bystramów).

W XVI wieku Gołębiewo posiadali Kostkowie. W 1591 roku Krzysztof Kostka herbu Dąbrowa (ok. 1530-1594), wojewoda pomorski za rozkazem królewskim osadził na swoim dworze w więzieniu Krzysztofa Kilińskiego, opata pelplińskiego, którego uznano za intruza. Krzysztof Kostka ożenił się z Katarzyną z. d. Konopacką, córką wojewody pomorskiego Jerzego. Został pochowany w farze golubskiej św. Katarzyny. Na zamku golubskim znajduje się drewniany posąg przedstawiający Krzysztofa Kostkę.

Później właścicielami majątki byli Czapscy. W 1736 r. Piotr Jan Czapski pożyczył 14 tys. zł od opata oliwskiego Franciszka Mikołaja Zalewskiego na wykupienie Gołębiewa.

W 1772 r. jako właściciela wymienia się Tomasza Czapskiego, ale na mocy zastawu dobra były w rękach Jakuba Zaleskiego, spadkobiercy po opacie oliwskim. Dług został spłacony w 1785 roku po wyroku sądu. Następczyni Tomasza, jego córka, wcześniej wspomniana Konstancya Czapska w wieczystą dzierżawę oddała Szczuplinki, włościanom Jerzemu Krebsowi i jego towarzyszom.

Po śmierci Tomasza w ręce córki Konstancji i jej męża przeszedł majątek obarczony zobowiązaniami hipotecznymi. Masa spadkowa obciążona była dużymi długami, których Czapski narobił w ostatnich latach swego życia, trwoniąc duże sumy na utrzymanie i kaprysy swoich kochanek. Małachowski musiał zapłacić różnym wierzycielom aż 204 395 zł pol. 26 gr.317 Wsie: Gołębiewo, Elganowo, Kłobuczewo i Zakrzewko położone w województwie pomorskim, w powiecie tczewskim, Małachowscy sprzedali w 1787 r. hrabiemu Piotrowi Bonifacemu Grabowskiemu, generałowi adiutantowi króla, za kwotę 100 000 zł pol.

W 1789 roku Michał Czapski wojewoda pomorski, starosta krzyszyński utrzymywał w Gołębiewie domową kaplicę.

W XVIII w. było własnością Jerzego Bystrama herbu Tarnawa, w latach 70-tych XVIII w. jego bratanka Wacława, a od 1792 (Wacław zmarł wówczas w Gołębiewie Średnim) - Mateusza, syna Wacława. W 1776 r. Gołębiewo Śred. zostało wycenione na 30 000 florenów.

Dwór w Gołębiewie Średnim powstał na miejscu wcześniejszego budynku. Powstawał w dwóch etapach w ciągu II poł. XIX w. Swój ostateczny kształt uzyskał przed 1898 r. W 1818 r. długi zmusiły Bystramów do wystawienia posiadłości na licytację. Za 20 015 guldenów nową właścicielką stała się Cecylia Lewińska z d. Łebieńska.

W 1822 r. właścicielem był Ferdynand Schultz, w 1845 Marcks, po nim Caspar Gideon Gerth. W 1855 r. Gołębiewo Śr. zakupił właściciel Gołębiewka Eugen Steffens, a w 1884 Richard Friese wraz z żoną Emmą (Richard zmarł przed 1912 r.).

W czasie Wielkiej Wojny musiało polec wielu mieszkańców posiadłości, bowiem przy pobliskim cmentarzu wzniesiono pomnik poświęcony ich pamięci.

Po II wojnie światowej majątek został upaństwowiony i utworzono na jego terenie Kombinat PGR-Rusocin. Dwór zamieszkiwali pracownicy PGR-u. W latach 80-tych XX w. całość zespołu przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, a lata 90-te XX w. przyniosły nowych prywatnych właścicieli. Obecnie dwór jest w stanie ruiny.

• W 1720 roku Maryanna Czapska kasztelanowa chełmińska uczyniła pobożny legat na cześć Matki Boskiej w Trąbkach.
• W 1749 roku Konstancya Czapska wojewodzina pomorska ufundowała murowany kościół w Trąbkach.
• Tomasz Czapski oznaczał się okrucieństwem i sknerstwem. Nazywano go koryfeuszem okrucieństwa. Słynął z licznych romansów i rozpusty. Swój majątek zapisał swojej drugiej żonie Juliannie de Kaëpsy, córce kupca. Pamiętnikarz Franciszek Karpiński tak przedstawiał starostę knyszyńskiego: był tak okrutny, że tych których nie lubił albo winnymi sobie osądził, w beczkę nabitą brantlami sadzał i takie beczki dla swej rozrywki toczyć kazał. Tomasz Czapski był częstym gościem trybunałów i sądów, a powodem były właśnie jego ekscesy i spory z przedstawicielami innych rodów szlacheckich oraz miastami.

• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom II, Warszawa 1880.
• Rejest zabytków nieruchomych, stan na 16.03.2017.
• Teresa Kasperkiewicz, Karta Biała, 2003, www.zabytek.pl
  https://www.wilanow-palac.pl
• Martyna Bielska, Buntownik z wyboru – Tomasz Czapski, starosta knyszyński (1740-1784), praca magisterska, Białystok 2007, dostęp online.

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska, zdjęcia: www.zamki.rotmanka.com, autor: Włodzimierz Jacek Adamski i Michał Piotrowski, 2020 r.