Pałac w Rzucewie

W 1308 r. Rzucewo wchodzi w skład posiadłości kasztelana puckiego, rok później przejął je Zakon Krzyżacki. W 1380 właścicielami Rzucewa byli bracia Mikołaj i Tymoteusz Schoneggke, z kolei w 1466 r. przyłączono je do Prus Królewskich, od 1500 roku było własnością Bolszewskich z Bolszewa, zaś w 1521 r. zostały nadane przywileje dla Rzucewa. W 1548 r. Zygmunt August zatwierdził poprzednie przewileje Maciejowi Bolszewskiemu. 

W 1578 r. majątek kupuje Ernest Wejher, starosta pucki i wojewoda chełmiński. W dokumencie z 1583 r. widnieje już „hoff,” w tłumaczeniu „dwór”.

Kolejnymi właścicielami byli: Jan Wejher - od 1597 r. (syn Ernesta), następnie Jakub od 1634 r. (syn Jana) W 1655 r. na historycznej mapie wieś funkcjonuje już jako „Weyhershoff”. Po śmierci Jakuba (1657 r.) majątkiem dysponuje wdowa Joanna Katarzyna z Radziwiłłów, następnie córki Jakuba z I małżeństwa - Anna Teresa i Cecylia Eleonora Anna, w których imieniu zarządzał J. Wolski. W 1676 r. odstąpiły one prawa do dóbr rzucewsko-wejherowskich bratu swej macochy, podkanclerzemu litewskiemu, ks. Michałowi Kazimierzowi Radziwiłłowi. Jego żoną była Katarzyna Sobieska (siostra Jana III Sobieskiego). To ona podarowała rzucewski majątek wraz z innymi (Wejherowo, Osłonino, Śmiechowo, Pętkowice, Sławutowo, Nanice, Żelistrzewo, Błądzikowo, Sopieszyno i Gowino) swojemu bratu. Po śmierci monarchy w 1696 r. dobra rzucewsko-wejherowskie jeszcze przez 24 lata pozostawały w rękach rodziny Sobieskich. W 1711 r. przeżywający poważne trudności finansowe spadkobiercy króla oddali je w zastaw staroście tucholskiemu Jerzemu Wojciechowi Jackowskiemu.

W 1720 r. Jakub Sobieski sprzedał oba klucze wojewodzie inflanckiemu Piotrowi Jerzemu Przebendowskiemu. Z tego rodu właścicielami byli kolejno: Józef Piotr, żona Urszula z Potockich oraz syn Ignacy Franciszek, który wybudował cegielnię w 1772 r. Niedługo po pierwszym rozbiorze Rzeczypospolitej postanowił on pozbyć się posiadłości w Prusach Królewskich, już wówczas obciążonych poważnymi długami. Wiosną 1774 r. sprzedał kompleks rzucewsko-wejherowski swojemu kuzynowi, Józefowi Antoniemu Przebendowskiemu. Nie cieszył się on jednak zbytk długo nowym majątkiem, ponieważ zmarł w 1775 r. Po jego śmierci zadłużone majatki, ciągle zagrożone subhastacją, znalazły się pod zarządem wierzycieli, którzy ostatecznie w 1779 r. zostali zarejestrowani w księdze gruntowej jako właściciele Rzucewa.

W 1782 r. majątek zlicytował Aleksander Gibsone, angielski rezydent w Gdańsku,  który sprzedał Rzucewo w 1796 r. Ottonowi Henrykowi Keyserlingk (siostrzeniec Gibsone'a). Inne źródła podają, iż Aleksander Gibsone był bezdzietny, dlatego oddał majątek swoim siostrzeńcom z hrabiowskigo rodu Keyserlingków. Kompleks został wówczas podzielony między dwie córki. Ludwike Sophie Ottilie Clementine otrzymała wejherowską część. Wyszła za mąż za swojego kuzyna, Archibalda von Keyserlingka. Z kolei klucz rzuczewski objęła młodsza siostra, Emma Caroline Friederike Alexandrine. W 1820 roku poślubiła pruskiego oficera Gustawa Friedricha Eugena von Belowa. Rodziny Keyserlingków i Belowów pozostawały właścicielami schedy po Wejherach, Sobieskich i Przebendowskich aż po lata drugiejwojny światowej.

W 1811 r. znajdujący się tu dwór został spalony.

W latach 1840-1845 powstaje neogotycka rezydencja zaprojektowana przez Fryderyka Augusta Stülera. Berliński architekt zaprojektował go w stylu Tudorów (późny gotyk angielski).

W 1851 r. Rzucewo odwiedził król pruski Fryderyk Wilhelm I, który przyjechał tu z Królewsca, aby oglądać zaćmienie. Dwa lata później po śmierci Gustawa rządy objął jego syn Karol Emil Teodor Gustaw, który wzniósł kaplicę grobową. W roku 1871 następcą został najstarszy syn Karol, obejmując w posiadanie także Osłonino, Żelistrzewo, Błądzikowo. Następnie pieczę nad majątkiem sprawowała córka Paula, po niej za sprawą małżonka Pauli, Keyserlingkowie. Taki stan rzeczy utrzymał się aż do 1945 roku.

Po zakończeniu II wojny światowej w pałacu znajdował się PGR, Technikum Hodowli Roślin i Zasadnicza Szkoła Zawodowa. Od 1971 r. adaptowany na ośrodek kolonijny, w latach 1976-1983 stał pusty, dopiero w 1983 r. przejmuje go Cepelia i próbuje adaptować na hotel. Plany te urealnia dopiero właściciel prywatny, który w 1994 r. odbudował pałac i utworzył Hotel Jan III Sobieski.

Budynek na planie prostokąta wydłużonego na osi wschód-zachód, murowany, podpiwniczony, z cegły, część wschodnia 3-kondygnacyjna, zachodnia 2-kondygnacyjna, bryła w stylu neogotyckim, mocno rozczłonkowana, dwie wieloboczne wieże, plus domek myśliwski.

Rzucewo i Osłonino, dwa historyczne majątki na ziemi puckiej, łączy półtorakilometrowy odcinek drogi, który nazywany jest potocznie aleją Sobieskiego lub aleją Lipową. Po obu stronach rośnie około 300 drzew. Istnieje przesłanka, że ową aleję założyła Marysieńka, ukochana króla Jana III Sobieskiego.

Fakty są jednak inne. Za założyciela alei uważa się Jana Wejhera, dawnego właściciela rzucewskiego majątku. 

Janusz Dargacz w 2021 r. napisał artykuł o rezydencjach Wejherów, Sobieskich i Przebendowskich w Rzucewie na podstawie inwentarzy z 1676, 1711 i 1782.

Pierwszy inwentarz dóbr wejherowsko-rzuczewskich pochodzi z 1676 r. Jest on przechowywany w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, w zepole Archiwum Radziwiłłów. Dokument spisano w języku polskim, na 23 stronach. Inwentarz rozpoczyna się od opisu rezydencji oraz folwarku w Rzucewie (wraz z Kruszwicą). W dalszej części scharakteryzowano inne wsie i folwarki, które wchodziły w skład klucza wejherowsko-rzuczewskiego: Błądzikowo, Żelistrzewo, Osłonino, Sławutówko, Sławutowo, Śmiechowo, Pętkowice, Nanice, Gowino oraz Sopieszyno.

Drugi inwentarz z 1711 r, również jest przechowywany w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, w zespole Archiwum Radziwiłłów. Opublikował go w całości w 2011 r. Andrzej Grotha w formie samodzielnej broszury, która została wydana przez Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie. Oryginalny inwentarz spisano w języku polskim, na 62 stronach. Zawiera on opis rezydencji i folwarku w Rzucewie (również z Kruszwicą) oraz pozostałych posiadłości, które wchodziły w skład dób wejherowsko-rzuczewskich: Osłonina, Beki, Żelistrzewa, Błądzikowa, Sławutówka, Sławutowa, Śmiechowa, Nanic, Pętkowic, Gowina, Sopieszyna, Chałup oraz miasta Wejherowa. 

Dokładna data powstania dokumentu została podana na stronie tytułowej, a następnie powtórzona we wstępie do inwentarza, gdzie znalazła się też informacja na temat jego adresata: „Inwentarz maiętności Rucewskiey y Wayherowskiey podany Wielmożnemu Jmci Panu Jerzemu Woyciechowi Jackowskiemu, Staroście Grockiemu Lemborskiemu, Bytowskiemu y Tucholskiemu,zweryfikowany infundo d. 29 Septembris 1711 Anno”26. Jak wspomniano, w 1711 r. dobra rzucewsko-wejherowskie zostały oddane w zastaw Jerzemu Wojciechowi Jackowskiemu, z czym należy wiązać powstanie inwentarza. Wydawca inwentarza z 1711 r. w zasadzie nie odniósł się do jego treści, w krótkim wstępie ograniczając się jedynie do prześledzenia dziejów dóbr rzucewsko-wejherowskich w XVI i XVIIw. W nieco szerszym zakresie A. Groth wykorzystał informacje zawarte w inwentarzu z 1711 r. w artykule poświęconym dziejom Rzucewa i sąsiednich wsi nadmorskich w XVIIIw.28 Badacz zwrócił uwagę m.in. na istnienie w Rzucewie dwóch rezydencji, z których starsza pochodziła z czasów Wejherów, młodsza zaś była związana z działalnością Sobieskich.

Trzeci inwentarz, pochodzący z 1782 r., przechowywany jest w Archiwum Państwowym w Gdańsku. Opis klucza rzucewskiego liczy w nim 95 stron. Inwentarz ten również został sporządzony w związku ze zmianą właściciela dóbr, którym w 1782 r. został angielski rezydent w Gdańsku Aleksander Gibsone. Dokument spisano w języku niemiecki, ale jest to tłumaczenie z języska polskiego. Oryginalny polskojęzyczny inwentazr powstał na zlecenie wierzycieli rodziny Przebendowskich, którzy formalnie przejęli dobra rzuczewsko-wejherowskie w 1779 r. Inwentarz obejmorał pierwotnie opis obu majątności, ale część dotycząca dóbr wejherowskich w 1827 r. została oddzielona i przekazana do archiwum wejherowskiego. W części rzucewskiej znajdują się opisy Rzucewa wraz z Kruszwicą, Poczernina, Łyśniewa, Żelistrzewa, Błądzikowa, Sławutowa, Sławutówka, Osłonina, Beki i Chałup. Opis z 1782 r. (podobnie jak ten z 1676 r.) nie został do tej pory wykorzystany badawczo.

Wspomniane wyżej inwentarze pozwalają na prześledzenie zmian, jakie zachodziły w założeniu dworsko-folwarcznym w Rzucewie w XVII i XVIII wieku. Janusz Dargacz w swoim artykule dokonuje próby rekonstrukcji wyglądu opisywanych w inwentarzach rezydencji, których powstanie należy wiązać z kolejnymi właścicielami majątku: Wejherami, Sobieskimi i Przebendowskimi.

Tradycyjnie budowę rodowej siedziby w Rzucewie wiąże się z Janem Wejherem, który był właścicielem majątku w latach 1597-1626. Potwierdzają to wykonane w 1987 r. badania archeologiczne. Prace prowadzone były na cyplu położonym na wschód od XIX-wiecznego dziedzińca folwarcznego, którego krawędzie opadają stromo w kierunku Zatoki Puckej. W miejscu tym odnaleziono liczne relikty architektoniczne, które datowane są na koniec XVI i pierwszą połowię XVII w.

Informacje o rezydencji można odnaleźć w dwóch inwentarzach dóbr wejherowsko-rzucewskich, z 1676 i 1711 r.

Według opisów wjazd do majątku był poprowadzony od południa, od strony Osłonina. Najważniejszą częścią posiadłości był wówczas dziedziniec dworski, który usytuowany był w północnej części założenia. Prowadziły do niego dwie bramy. Pierwsza nazywana Czerwoną, od zachodu. A druga zwana Białą, od południa. Rezydencja Wejherów usytuowana była we wschodniej pierzei dziedzińca. Od brzegu Zatoki Puckiej oddzielał ją sad. Na zachód od dziedzińca dworskiego znajdował się folwark. Można było dostać się do niego przez Bramę Czerwoną. Na południe od dziedzińca, między Bramą Białą a wrotami wjazdowymi na teren posiadłości, znajdowało się jeszcze kilka budynków, w tym dom podstarościego. Był tu również usytuowany ogród ozdoby tzw. włoski, wzdłuż brzegu Zatoki. W inwentarzach nie zachowało się wiele informacji na temat ukształtowania bryły i zewnętrznej architektury budynku. Był to obiekt drewniany, wypełniony cegłą, a jego dach pokryty był dachówką. Ponadto na dachu znajdowały się trzy wietrzniki (chorągiewki wiatrowe) „z banderami i baniami pozłoconemi […], które wejherowskie herby
w sobie zawierają” (cytat za Januszem Dargaczem). Oś podłużna budynku przybierała zapewne kierunek północ-południe, a fasada była skierowana na zachód, w stronę dziedzińca, wschodnia elewacja zaś w stronę Zatoki Puckiej.

Od strony dziedzińca do pałacu prowadziły drzwi. W przyziemiu mieściło się ok. dziesięć pomieszczeń o różnej wielkości. W inwentarzach zachowały się opisy tych pomieszczeń.

1. Sień wejściowa

Znajdowały się tu drzwi, które prowadziły do innych izb oraz drzwi wychodzące na zewnątrz od położonego nad brzegiem morza sadu i łaźni.

2. Izba stołowa

Izba stołowa usytuowana była na prawo od sieni, w południowej części budynku. Prawdopodobnie było to największe pomieszczenie w dworze. Wśród wyposażenia izby wymienia się piec biały i modry, wysoki, formowany, pięknie wykonany oraz kształtny kominek. Pośrodku izby znajdował się drewniany słup, który podtrzymywał stropowe belki. Wynikało to zapewne z rozmiaru pomieszczenia.

3. „Kredencarnia”

Sąsiadowała z izbą stołową.

4. Piwniczka

Mieściła się pod kredencarią.

5. Wielka sień

Usytuowana była w sąsiedztwie sieni wejściowej. Komunikowała ze sobą kilka pomieszczeń przyziemia. Znajdowały się tu schody, które prowadziły na pierwsze piętro oraz zejście do piwnicy. W sieni mieściła się też niewielka kuchenka, wydzielona drewnianym przepierzeniem. Obok była mała izdebka oraz spiżarnia, w której znajdowały się dwa koryta do solenia słoniny.

6. Izba wielka nad piwnicą

Przylegała do sieni wielkiej. Było to jedno z większych pomieszczeń na parterze.

7. Schody

Z wielkiej sieni na pierwsze piętro prowadziły schody, które były wyposażone w „poręcie z balasami tokarskiej roboty” (cytat za Januszem Dargaczem).

8. Piętro

Na piętrze znajdowały się prywatne pokoje właścicieli majątku.

9. Inne pomieszczenia

W inwentarzu wymienia się jeszcze dziesięć innych pomieszczeń:

- „izba wielka ozdobnie malowana na płótnie, tak ściany jako i przątr, ale się psuje malowanie od wilgotności. Piec biały, piękny, formowany.

- komora albo skarbnica

- dwa pokoje „pańskie” – mały i duży. W dużym wystrój był bogaty. Wymienia się tu biały formowany kominek, pawiment z flizów kamiennych

- kaplica – rozpościerał się z niej widok na morze

- „Pokoj Xiężny Jej M[ości]” – izba zajmowana przez Joannę Katarzynę z Radziwiłłów Wejherową. Charakterystycznym elementem wystroju była ceramiczna posadzka wykładana flizami pokrytymi zieloną i żółta glazurą.

- „mała kapliczka” – mieściła się w pobliżu wyżej opisanej izby. W kapliczce ściany i strop były malowane na płótnie. Stała tam również mała ławeczka i zielony pulpit, stół do ołtarza wykonany z sosnowego drewna, a wierz z dębowych dylów.

- poddasze – podzielone było na dwie, nieskomunikowane ze sobą części. Znajdowały się na nim również pomieszczenia mieszkalne. Na pierwsze poddasze można było dostać się z sieni przed małą kapliczką. Mieściła się tu komórka, izba mieszkalna i sień. W drugiej części znajdowały się dwie „izby dla fraucymeru”, które były usytuowane nad „malowaną izbą” oraz nad „pokojem pańskim”.

Łącznie w rezydencji Wejherów było 25 pomieszczeń oraz trzy piwnice. W dalszej części swojego artykułu Dargacz wymienia wyposażenie pomieszczeń. Pominę jednak opisanie tego fragmentu, odsyłając Was do oryginału.

Rezydencję otaczało kilka budynków: wielka kuchnia ze spiżarnią, budynek mieszkalny „dla sług pańskich”, wielki spichlerz i dwa wcześniej wspomniane budynki bramne: Brama Czerwona i Biała. Inne budynki wymieniane w inwentarzu to: kamienica porządna albo mieszkanie P. Podstarościego; drewniana łaźnia oraz liczne budynki gospodarcze i mieszkalne.

Dokładnie 35 lat dzieli drugi opis inwentarzowy od poprzedniego. Powstał w 1711 r. W tym czasie dobra rzucewsko-wejherowskie zmieniły właścicieli, przechodząc z rąk spadkobierców Jakuba Wejhera na Radziwiłłów i Sobieskich.

Sobiescy wprowadzili znaczne zmiany w wyglądzie rezydencji oraz całej posiadłości. Wznieśli oni nowy pałac, który stanął na południe od dziedzińca dworskiego. Nazwany został „zamkiem nowym”, a dawna siedziba Wejherów „zamkiem starym”. Dawny dwór Wejherów nie został jednak opuszczony, Sobiescy (względnie Radziwiłłowie) dokonali w nim szeregu zmian, m.in. wymieniono stare drzwi na nowe. Wnętrza również zyskały nowy wygląd, m.in. wstawiono nowe dębowe, kręcone schody w sieni. Wielką kuchnię potraktowano jako część rezydencji, a nie osobny budynek, jak opisywał to poprzedni inwentarz. Nie można wykluczyć, że została ona połączone z głównym budynkiem jakimś łącznikiem. I tak można by jeszcze wymieniać wiele elementów. Zainteresowanych po raz drugi odsyłam do oryginalnego tekstu.

Tzw. „stary zamek” czyli dwór / rezydencja Wejherów został rozebrany dopiero w czasach Przebendowskich, tj. po 1720 r.

Nie jest znana dokładna data wybudowania „nowego zamku” / pałacu Sobieskich. Można jedynie stwierdzić, że obiekt powstał po objęciu majątku przez Jana III Sobieskiego w 1685 r. czyli przed datą spisania inwentarza (1711 r.). Z tego względu nie jest pewne, czy powstanie pałacu należy wiązać z samym królem czy już z jego spadkobiercami. Należy pamiętać, że król po swoim pobycie w Gdańsku w latach 1677-1678 nigdy już się nie pojawił w swoich rzucewsko-wejherowskich włościach osobiście. Jednym śladem, który mógłby wskazywać na użytkowanie pałacu przez rodzinę Sobieskich jest wizytacja królewicza Jakuba w 1688 r. Nie można jednak wykluczyć, że pewne prace mogły zostać wykonane już po śmierci króla, kiedy spadkobiercy odwiedzali Prusy Królewskie w latach 1696-1697. Królowa Maria Kazimiera przebywała co prawda w Gdańsku od kwietnia do listopada 1697 r., ale nie ma potwierdzenia, aby przebywała w tym czasie w Rzucewie.

„Na wstępie autor inwentarza z 1711 r. informuje: „Zamek nowy na pagórku leżący między ogrodami włoskiemi z obu stron, w tryangul włoską modą budowany”. Wątpliwości budzi określenie „tryangul”, sugeruje bowiem budowlę zbudowaną na planie trójkąta czy trapezu. Tymczasem analiza tekstu nie pozostawia wątpliwości, że „nowy zamek” składał się z dwóch niemal identycznie rozplanowanych, dwukondygnacyjnych części (skrzydeł), które stanowiły niejako swoje lustrzane odbicie. Na wysokości pierwszego piętra były one ze sobą połączone murowaną „galerią”. Nie jest natomiast jasne, jak oba skrzydła były skomunikowane na poziomie przyziemia. Przechodząc z jednej części pałacu do drugiej, autor inwentarza podaje lakonicznie: „Przechodząc przez bramę w murze” – co brzmi dosyć niejasno”.

Według Janusza Dargacza trudno jednoznacznie rozstrzygnąć, na podstawie wspomnianego inwentarza z 1711 r., jaką opisywany obiekt miał formę architektoniczną. Według autora artykułu wydaje się prawdopodobne, że był to budynek dwukondygnacyjny, zbudowany na planie podkowy, którego ramiona były zwrócone na południe, w stronę bramy wjazdowej.

„Budynek był zakomponowany ściśle symetrycznie. Każde z dwóch skrzydeł miało na poziomie
parteru pięć pomieszczeń, przy czym największe z nich było umieszczone centralnie. W pierwszym skrzydle były to: sień, pokoik, większy pokój, gabinet, sień; w drugim skrzydle: sień, pokoik, kuchenka, pokoik, sień. Okna były czterokwaterowe – w mniejszych pomieszczeniach znajdowały się po dwa okna, we większych cztery. Równie regularny układ miało pierwsze piętro. W przypadku obu skrzydeł w inwentarzu wymieniono na tej kondygnacji po cztery pomieszczenia: sień, duży pokój i dwa mniejsze pokoiki. Okna były tu zapewne wyższe, sześciokwaterowe. Jak wspomniano, na pierwszym piętrze między dwoma skrzydłami pałacu znajdowała się „galeria”, „która jest in medio tego zamku”. Sądząc z opisu, wydaje się, że pod pojęciem „galerii” należy rozumieć korytarz bądź salę łączącą oba skrzydła, nie zaś otwartą loggię. W inwentarz odnotowano tu: „[…] na jednej stronie jest okien 30, po drugiej stronie także 30 okien. Między oknami spacje na płótnie malowane, na jednej stronie sześć, na drugiej stronie także sześć”. Tak duża liczba okien nie powinna wprowadzać w błąd, wydaje się bowiem, że autor inwentarza ma tu w istocie na myśli kwatery okienne. Zakładając, że okna w „galerii” były sześciokwaterowe, po każdej stornie musiało
być ich po pięć, co uzasadniałoby liczbę owych sześciu malowanych „spacji” między oknami.”

Zainteresowanych przeczytaniem całego opisu pałacu Sobieskich, odsyłam do artykułu Dargacza.

Istotna jest informacja, że budynki znajdowały się w bardzo złym stanie. Niektóre nadawały się nawet do rozbiórki. Nowym budynkiem, który nie był wymieniony w inwentarzu z 1676 r., była gorzelnia. W inwentarzu z 1711 r. pojawia się również po raz pierwszy wzmianka o cegielni.

Po 1720 r., kiedy majątek został przejęty przez Przebendowskich, nastąpiło w nim wiele przekształceń. Największą i najważniejszą inwestycją była budowa nowego, okazałego pałacu, który odpowiadał ówczesnej modzie oraz magnackim aspiracjom rodu. Nie są znane dokładne daty rozebrania starych rezydencji Wejherów i Sobieskich. Przypuszczalnie nastąpiło to w latach 60-tych XVIII w. Jak podaje Dargacz przynajmniej jeden z obiektów był wykorzystywany jeszcze w 1757 r. przez właścicieli. Z korespondencji Felicyty z Wielopolskich Przebendowskiej wiadomo, że rodzina zamierzała wówczas spędzić całe lato w Rzucewie i Wejherowie.

Pałac Przebendowskich w Rzucewie mógł zostać wybudowany w 1769 r. Na taką datę wskazuje Alexander Duncker w swoim wielotomowym dziele o rezydencjach wiejskich w monarchii pruskiej. Co ciekawe, Ignacy Franciszek Przebendowski dwa lata wcześniej, sprzedał odziedziczony po ojcu imponujący pałac w Lezienku koło Gdańska. Tym samym pozbawił rodzinę najbardziej okazałej rezydencji w Prusach Królewskich. Mogło to wymusić decyzję o budowie nowego pałacu właśnie w Rzucewie.

Prawdopodobnie to Przebendowskim można również przypisać wytyczenie w Rzucewie słynnej czterorzędowej alei lipowej, która stanowiła główną oś kompozycyjną całego układu. Prace przy budowie nowego pałacu zostały przerwane w 1772 r. W 1774 r. Ignacy Franciszek Przebendowski sprzedał swoje majątki kuzynowi, Józefowi Przebendowskiemu. On również nie zdążył dokończyć budowy, ponieważ zmarł w 1775 r. Pałacu nie ukończyli także jego spadkobiercy, którzy w 1779 r. utracili dobra rzucewsko-wejherowskie na rzecz wierzycieli. W 1782 r. nieukończony pałac przeszedł na własność Alexandra Gibsone’a.

„Wskazanie dokładnej lokalizacji rzucewskiej rezydencji Przebendowskich nastręcza pewnych trudności. Układ przestrzenny całego założenia, a także logika opisu inwentarzowego sugerują, że budowla stanęła na południe od dawnego dziedzińca dworskiego, na osi biegnącej z Osłonina alei lipowej. Podczas wspomnianych badań archeologicznych w 1987 r. po północnej stronie pałacu Belowów odkryto fragmenty fundamentów, które próbowano identyfikować jako „pozostałości dworu z końca XVIIIw.”. Lokalizacji takiej nie potwierdza jednak tzw. mapa Schröttera-Engelhardta, której rękopiśmienna wersja w skali 1 : 50 000 została wykonana w latach 1796–1802. Na mapie tej na terenie majątku rzucewskiego można dostrzec liczne budynki rozmieszczone w północnej i zachodniej części dziedzińca dworskiego, podczas gdy południowa część założenia jest niezabudowana. Przy zachodnim zgrupowaniu budynków autor mapy umieścił podpis „Schloss”, trudno jednak powiedzieć, czy odnosi się on do tego konkretnego obiektu, czy też całego założenia. Wcześniejsze inwentarze sugerują, że po zachodniej stronie dziedzińca dworskiego znajdowały się zabudowania folwarczne, co nie zmieniło się aż po wiek XIX. Na planie naszkicowanym przez Petera Josepha Lenné ok. 1842 r. dokładnie w tym miejscu został umieszczony kompleks budynków opisanych jako „Oekonomiegebäude”. Wydaje się, że wobec braku wystarczająco szczegółowych przekazów źródłowych kwestia lokalizacji pałacu Przebendowskich musi pozostać nierozstrzygnięta.” (Jerzy Dargacz)

Inwentarz z 1782 r. najpewniej opisuje budynek jeszcze niewykończony oraz znajdujący się w stanie pewnego zaniedbania. Prace wykończeniowe mogły zostać rozpoczęte kilka lat wcześniej i przerwane na dłuższy czas. Żadne z pomieszczeń nie było wyposażone w drzwi, a w wielu oknach brakowało szyb. Nie wiadomo jakie były dalsze losy wzniesionej przez Przebendowskich budowli.

„Johann Friedrich Goldbeck w swojej topografii Królestwa Prus z 1789 r., pisząc o dobrach rzucewsko-wejherowskich, wspomina krótko: „Das Hauptgut ist Rutzau mit einem Herrschaftlichen Schlosse an der Ostsee”. Z informacji tej nie wynika jednak, w jakim stanie znajdował się wówczas pałac. Według Alexandra Dunckera podczas oblężenia Gdańska w 1813 r. był on wykorzystywany jako lazaret wojskowy przez flotę rosyjską. Budowla miała wówczas zostać tak zdewastowana, że 10 lat później została po niej jedynie sterta gruzów”.

• Opracowanie tekstu: Radosław Kamiński, w tym:
  Diecezja chełmińska. Zarys historyczno-statystyczny, Pelplin 1928.
• Gmina Puck…Piękno odkryte. 20-lecie samorządu, red. Jan P. Dettlaff, Puck-Bydgoszcz 2010.
• Radosław Kamiński, Szlakiem dworów i pałaców Północnych Kaszub, Wejherowo 2006.
• Franciszek Mamuszka, Ziemia Pucka. Przewodnik Krajoznawczy, Warszawa 1989.
• Mieczysław Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po ziemi kaszubskiej, Lwów-Warszawa 1924.
• Franz Schultz, Dzieje powiatu wejherowskiego i puckiego z 1907 r., tłumaczenie z 2011 r., Gdańsk-Wejherowo.
• Piotr Skurzyński, Radosław Kamiński, Dziedzictwo kulturowe Północnych Kaszub, Wejherowo 2008.

Korekta tekstu: Nina Herzberg-Zielezińska, na podstawie:

• Zbigniew Włodarkiewicz, Lipy Króla Jana [w:] Jantarowe Szlaki, nr 2, Gdańsk 1967.
• Rzucewo [w:] Pomerania : miesięcznik regionalny, Gdańsk 2001, nr 7-8.
• Wędrówki po Kaszubach. Rzucewo. Aleją Sobieskiego [w:] Norda, 1998, nr 21.
• Janusz Dargacz, Rezydencje Wejherów, Sobieskich i Przebendowskich w Rzucewie koło Pucka w świetle inwentarzy z lat 1676, 1711 i 1782 [w:] Zapiski historyczne t. 86, 2021, z. 4, s. 71-97.

Zdjęcia:

• Radosław Kamiński
• Andrzej Herzberg, 2021
• Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna
• POLONA, domena publiczna, Litografia Alexandra Dunckera