Pałac w Branicach

Miejscowość Branice, znana również jako Branitz w języku niemieckim oraz Bránice w czeskim, ma swoje początki na tzw. polskich Morawach, obszarze, który dawniej należał do wikariatu generalnego branickiego. Pierwsze wzmianki o niej sięgają 1278 roku, gdy nosiła nazwę Branicz. W tamtym okresie była częścią księstwa opawskiego, które zostało wydzielone z Margrabstwa Moraw w 1269 roku. Od co najmniej końca XV wieku uważano, że to księstwo stanowi część Górnego Śląska.

Historia zamku w Branicach sięga XIII wieku, kiedy to prawdopodobnie został wzniesiony murowany zamek obronny.

Podczas wojen husyckich zamek został poważnie uszkodzony, a ostatecznie zniszczony podczas walk o Śląsk podczas rządów Macieja Korwina.

W miejsce zamku postawiono w XIX wieku dwór, który później przekształcono w browar, a następnie w słodownię. Pomimo prób ożywienia obiektu, browar nie odniósł sukcesu i zbankrutował.

W 1903 roku obiekt, znany jako "Zamek Branicki", wraz z folwarkiem, został nabyty przez Fundację Maryjną ks. J. Nathana i zmieniony w część zakładu psychiatrycznego w Branicach.

Dawny zamek, przekształcony w browar branicki, stał się terenem Zakładu Psychiatrycznego. Z upływem czasu wybudowano tu kilka pawilonów szpitalnych, znanych jako "Miasteczko Miłosierdzia" lub "Zakład Nathana", gdzie umieszczano kobiety cierpiące na choroby psychiczne.

Podczas II wojny światowej, po przyłączeniu Sudetów do III Rzeszy, biskup pomocniczy archidiecezji, ks. Nathan, przejął nadzór nad 270 parafiami. Niemieckie władze w lipcu 1941 roku wywiozły chorych z prowadzonego przez księdza zakładu psychiatrycznego do obozów zagłady, gdzie zostali zamordowani.

Walki wyzwoleńcze w marcu 1945 roku przekształciły obiekt ponownie w twierdzę obronną. Niemcy ulokowali tu swoje stanowiska obronne, a pacjentów szpitala przeznaczono do zagłady. Dzięki zaangażowaniu Nathana, około 600 chorych zostało ewakuowanych do Czech w nocy z 1 na 2 kwietnia 1945 roku.

Po zakończeniu działań wojennych i powrocie do Branic, ponownie uruchomione zostały oddziały szpitalne dla przewlekle chorych psychicznie. Po remontach i dostosowaniu do warunków powojennych, funkcjonowały one do lat 80. XX wieku.

Budynek zbudowany z kamienia i cegły, o powłoce tynkowej, składa się z dwóch skrzydeł ułożonych w kształcie litery "L". Skrzydło zachodnie ma trzy kondygnacje, a skrzydło południowe - dwie kondygnacje, z których obie znajdują się na podwyższonych piwnicach. Dachy obu skrzydeł są mansardowe z lukarnami. Fasada pałacu, mająca 15 osi, posiada centralny ryzalit, przed którym umieszczony jest ganek w kształcie półkola, a na szczycie znajduje się taras. Na elewacjach zachowały się fragmenty klasycystycznych zdobień, gzymsów oraz obramowania okienne. Wnętrza pałacu zostały zdewastowane, z wyjątkiem kaplicy znajdującej się w skrzydle południowym, która została zabezpieczona. Park otaczający pałac, o powierzchni 2,8 ha, jest zaniedbany i malowniczo otoczony z trzech stron przez rzekę.

Tekst: Dariusz Poborski, POBORSKI
Zdjęcia: Dariusz Poborski, POBORSKI, 2024