Pałac w Sobowidzu

Pierwsza wzmianka o Sobowidzu pochodzi z połowy XII w. Wówczas istniał tu już gród obronny, nazywany Suba (Subiec, Sobiec), który założył w 1164 r. książę pomorski Subisław I, domniemany protoplasta dynastii książąt gdańskich, sojuszników Polan (Polski).

Pierwotnie wieś należała do książąt pomorskich, a po 1309 r. przejęli ją Krzyżacy. Wówczas była był grodem i siedzibą wójta tczewskiego. Na początku XIV w. Krzyżacy wybudowali tu zamek obronny. Po bitwie pod Grunwaldem opanowali go Polacy, ale wkrótce musieli go opuścić.

W 1450 r. wielki mistrz Ludwik von Erlichhausen odebrał hołd od rycerstwa z wójtowstwa tczewskiego. W 1456 r. napotykamy tu jeszcze wójta krzyżackiego, ale w roku 1454 zamek zostaje
zdobyty przez związkowców walczących pod dowództwem Jana z Jani. Pomimo protestów szlachty pomorskiej Gdańszczanie w 1459 r. rozebrali zamek. Inne źródło podaje, że gdańszczanie widząc, że nie zdołają obronić Sobowidza przed przeważającymi siłami krzyżackimi zniszczyli znajdujące się tam umocnienia m.in. zamek. Ok. 1468 r. Sobowidz wraz z innymi zdobyczami pomorskimi Gdańszczanie przekazali Koronie Polskiej. Wkrótce potem został przekazany w zastaw miastu Gdańsk i włączony do starostwa skarszewskiego.

Później starostami byli Bażyńscy. Jerzy Barzyński, wojewoda malborski, próbował odbudować zamek. Napotkał się jednak na zdecydowanysprzeciw gdańszczan. Spór został ostatecznie rozstrzygnięty przez króla Zygmunta I, który zezwolił wprawdzie Bażyńskiemu na odbudowanie zamku, jednak bez żadnych fortyfikacji.

W 1585 r. Ludwik Bażyński oddał dobra wraz z zamkiem Janowi (Hans) Beier. Inne źródła wykazują, iż po śmierci Jerzego Bażyńskiego starostwo otrzymał Ernest Weicher i w rękach jego rodziny pozostało do 1628 r. Po Annie Weiher (wdowie po Janie, synu Ernesta) starostą został Kacper Denhoff, po nim Gerhard Proen oraz jego żona, gdańszczanka, która otrzymała prawo wspólnoty majątkowej na Sobowidzu. Później prawdopodobnie starostwo pozostawało w rękach rodziny Proen. Następnymi starostami byli Czapscy. Ostatnim polskim starostą był Szymon Kicki. W 1772 r. dobra sobowidzkie przejęli komisarze rządu pruskiego, a starosta złożył przysięgę królowi pruskiemu.

Ok. 1780 r. w okolice Sobowidza sprowadzono kolonistów niemieckich, którzy jednak przenieśli się dalej na wschód.

Na początku XIX w. właścicielem był Fiscus, a dzierżawcą Franz Hagen Amtsrath.

W 1920 r. Sobowidz włączono do Wolnego Miasta Gdańsk. Po wojnie majątek przeszedł na własność Skarbu Państwa Polskiego i utworzono w nim PGR. W 1962 r. wszedł w skład Kombinatu Państwowych Gospodarstw Rolnych „Rusocin”

Istniejący obecnie pałac (określany w kartach białych jako dwór) powstał w 4 ćw. XIX w. (ok. 1880 r.) po rozbudowie folwarku i powstaniu cukrowni. Znajdujące się w części środkowej piętro nadbudowano prawdopodobnie na początku XX w. W latach 70-tych dobudowano piętro w elewacji tylnej, poddasze przebudowano i adaptowano na cele mieszkaniowe.

Pałac to obiekt murowany z czerwonej cegły licowej, z licznymi kunsztownymi detalami rzeźbiarskimi o symbolice rolniczej wykonanymi w ceramice. W jego elewacji od strony jeziora występują trzy kręgi: pierwszy z motywami grabi, kosy, wieńca i wideł, drugi zaś z wizerunkiem motyki, łopaty, wieńca i cepa, trzeci natomiast przedstawia głowę mężczyzny. Nad lukiem zamurowanego otworu wejściowego znajduje się ryty w piaskowcu herb Gdańska.

Po zamku zachowały się częściowo gotyckie piwnice, fosy i mur skarpy. W 1996 ruiny zamku zostały wpisane do rejestru zabytków.

• Tadeusz Wilczewski, Nazwy miejscowości na Kaszubach, Gdańsk 2015.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom X.
• Justyna Czyszek, Karta Biała, 1991, www.zabytek.pl
• Wiesław Ślubowski, Wycieczka do Sobowidza [w:] Jantarowe Szlaki, nr 3–4, Gdańsk 1963.
• Tadeusz Magdziarz, Wędrówka na północno-wschodnim krańcu Kociewia [w:] Jantarowe Szlaki, nr 2, Gdańsk 2005.

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska

Zdjęcia:

• Nina Herzberg-Zielezińska, 2023