Pałac w Małżewku

Małżewko wraz z Małżewem stanowiły w średniowieczu majątek, który należał do jednego właściciela. Książkę pomorski osadził na Małżewku rycerzy niemieckich. W 1258 r. Sambor II nadał dobra Małżewko i Turze, które nabył wcześniej od Conrada de Bordin, Hermanowi Bolco. Dokument nadania został potwierdzony przez opata pelplińskiego Henryka w 1303 r.

Do podziału majątku nastąpiło na początku XVI w. Jako pierwszy właściciel Małżewka wymieniany jest niejaki Broda. Z kolei w dokumencie z 1526 r. znajduje się informacja, iż król polski Zygmunt nadał wieś Małżewko na prawie niemieckim czterem szlachcicom: Michałowi Żelisławskiemu, podkomorzemu malborskiemu i staroście nowskiemu, Janowi Knorowskiemu, Janowi Rembowskiemu i Marcinowi Brodzie. W 1570 r. jako właściciele wymieniani są: Broda-Małżewski (Brodia alias Malsziewski) oraz Rembowski (a Rambau).

W 1682 r. jako właściciel folwarku i wsi wymieniany był Willer (Willers).

Dobra Małżewko w 1697 r. Franciszek Ernest von Janitz sprzedał Franciszkowi Maciejowi Krokowskiemu (von Krockow), dyplomacie duńskiemu.

Na początku XVIII w. właścicielami Małżewka i trzech innych folwarków oraz Diabelskich Młynów była rodzina Brochowskich W 1737 r. Kazimierz Brochowski sprzedał cały kompleks majątków Konarskiemu.

W 1772-73 r. Małżewko przynależne było do okręgu tczewskiego i składało się ze wsi i folwarku szlacheckiego. Właścicielem był wówczas Ignacy Konarski, wymieniany w 1774 r. Według Schultza M. w 1776 r. było podupadłym folwarkiem, gdzie stał zniszczony dom zarządcy.

W 1783 r. majątki Małżewo i Małżewko oraz Ciecholewy, Szpęgawsk, Waćmierz i Damaszkę odziedziczyli Dominik Piwnicki i jego żona Helena z Konarskich Bystramowa. Majątki przekazali im rodzice Heleny (wymieniony wcześniej Ignacy Konarski i jego żona, której imię nie jest znane). Kolejnym dziedzicem był ich syn, hr. Ignacy Lubicz Piwnicki. Ciekawe jest, że w 1812 r. Ignacy Piwnicki w Starogardzie założył lożę masońską. Był on zmuszony sprzedać majątek Małżewo w 1836 r. za dwie trzecie wartości. Z kolei Małżewko sprzedał ok. 1860 r. Flemmingom. Jak wykazują kolejne źródła to Bernard Flemming, dokładnie w 1863 r. odkupił majątek. Prawdopodobnie w tym czasie (3 ćw. XIX w.) wybudowano w Małżewku istniejący do dzisiaj dwór, reprezentujący skromne cechy neogotyckie.

W 1880 r. właścicielem folwarku był Friedrich Flemming z Gorlitz, administrował go Emil Flemming, w 1903 r. administratorem majątku był Wilhelm Flemming. W aktach z 1909 r. Małżewko występuje już jako dobra królewskie, dzierżawione przez rodzinę Flemmingów.

Po utworzeniu państwa polskiego Flemmingowie wyjechali w głąb Rzeszy, folwark przeszedł w posiadanie skarbu państwa. Pierwszym dzierżawcą był Seweryn Sobierajski. W 1929 r. dzierżawcą majątku był Roman Sobierajski.

Po 1930 r. dzierżawcą majątku został por. kaw. rez. Czesław Teodor Waligóra, który utrzymał się tutaj do wybuchu II wojny światowej. Czesław Waligóra był ziemianinem, powstańcem wielkopolski i porucznikiem rezerwy 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich. Początkowo mieszkał w majątku Żegrowo (w Wielkopolsce), a w 1929 r. kupił majątek Górki. Waligóra organizował na Pomorzu spółdzielczość mleczarską. Uchodził za świetnego gospodarza.Gospodarowany przez niego park w Małżewku był wzorowy. Znajdowały się w nim stawy oraz kort tenisowy. W 1939 roku Czesław nie został zmobilizowany. Wraz z żoną Zofia i synem Maciejem wyjechał z zamiarem dotarcia na Wileńszczyznę. 17 września w majątku Zasule u p. Krupskich (cztery kilometry od granicy ze Związkiem Sowieckim) został aresztowany wraz z innymi mężczyznami przez Rosjan. Podobno początkowo byli przetrzymywani w więzieniu w Stołpcach. Dalsze ich losy nie są znane.

W latach 1939-45 majątkiem zarządzali oficerowie niemieccy.

Po wojnie majątkiem zarządzała spółdzielnia rolnicza. Dwór był w znacznym stopniu zdewastowany, urządzono w nim mieszkania dla rolników, sklep i świetlicę. W związku z tym w istniejący historyczny układ pomieszczeń wstawiono siatkę wtórnych podziałów. W 1963 r. majątek przejął PGR.

Od 1993 r. majątkiem zarządzała Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa. Teren zabudowań gospodarczych wraz z ziemią AWRSP sprzedała w 1995 r. firmie Polska Hodowla i Obrót Zwierzętami "Polhoz" z siedzibą w Warszawie. Park został przekazany Urzędowi Gminy w Tczewie, wydzielono także działkę z domem mieszkalnym i sprzedano prywatnemu właścicielowi.

W Małżewku zachowały się pozostałości po cmentarzu cholerycznym.

• Bartosz Drzewiecki, Szlachta województwa chełmińskiego w latach 1454-1772, Warszawa 2014.
• Beata Jakubowska, Karta Biała, 1998, www.zabytek.pl
• https://dawnytczew.pl/
• Dodatek regionalny Gońca Pomorskiego i Dziennika Starogardzkiego - Kociewie, nr 2, 1938 r.
• Maciej Wyrwa, Nieodnalezione ofiary Katynia? Lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940, Warszawa 2015

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska, zdjęcia:

• Michał Piotrowski, Tajemnice Pomorza, 2020 r.
• Marcin Tymiński, Tajemnice Pomorza, 2023 r.
• Nina Herzberg-Zielezińska, 2023 r.
• www.zamkilubuskie.pl, Jerzy Dubiel (udostępniono za zgodą);
• Karl Friedrich Schwirz / Deutschland, 1917