Pałac Lipka

Lipka (niem. Linde) jest to stara wieś szlachecka, należąca do klucza złotowskiego, jedna z najstarszych miejscowości na ziemi złotowskiej.

Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1376 r.

W latach 1540-1557 przeprowadzono regulację granic między Lipką, Dobrznem a Polską Wiśniewską. W tym czasie właścicielami Lipki byli Bługowscy, którzy posiadali folwark Bługowo, położony niedaleko Lipki.

W 1618 r. wieś należała do klucza złotowskiego. Paweł Jan Działyński herbu Ogończyk (wojewoda pomorski, syn Zygmunta Działyńskiego, zm. 1695 r. żona: Magdalena Leszczyńska), dziedzic na Kórniku, Bninie, Runowie, Potulicach, Wersku i Lipce nadał gminie przywilej datowany na 12 IV 1698 r. Był on zatwierdzony później przez Marcina Działyńskiego (wnuka Pawła Jana Działyńskiego) w 1735 r., w którym dziedzic odstąpił gminie na własność 9 włók ziemi. Dalsze przywileje gmina uzyskała od Augustyna Działyńskiego (prawnuk Zygmunta Działyńskiego, syn Józefa Działyńskiego i Marianny Potulickiej) w latach 1751, 1753 i 1754.

Jako właściciele wymieniani są Potuliccy i Grudzińscy (nie wiadomo jednak, w jakich latach byli właścicielami majątku w Lipkach).

W 1751 r. Augustyn Działyński sprzedał majątek Niemcom – Annie i Gottfriedowi Kromrey. Kolejnym właścicielem był ich syn, Karol Dawid Kromrey. W latach 1802-1805 właścicielem Lipki był Erdmann Konitzer. Natomiast kolejnym właścicielem w latach 1805-1842 był Johann Schmidt oraz jego syn.

W latach 1842-1847 majątek był własnością Johanna Wilhelma Kromreya ze Złotowa. Kolejni właściciele to:

• 1847-49 – Johann Ferdinand Zaspel
• Karl Reichmann, który wydzierżawił majątek Rudolfowi Wintel
• 1853-62 – Karl Riedel
• 1862-68 – Karol Utz
• Od 22 maja 1868 do 1945 r. – rodzina Schliemann

Majątek znacznie rozkwitł podczas gospodarowania przez rodzinę Schliemannów. Powstała w nim krochmalnia, mleczarnia i wytwórnia win. Prowadzono również hodowlę bydła mlecznego i trzody chlewnej.

W 1945 r. majątek został przejęty przez Wojsko Polskie i przez pewien czas pozostawał pod ich nadzorem. Później przeszedł na własność zarządu Państwowych Nieruchomości Ziemskich. W latach 50-tych utworzono w nim PGR. Późniejszym właścicielem został AWRSP, a użytkownikiem od 1993 r. warszawska Fundacja „Wypoczynek”, która posiada (posiadała?) w Lipce Gospodarstwo Rolno-Przemysłowe i poddzierżawiała wytwórnię win gdańskiej firmie „Sir Henry” produkującej w Lipce wina owocowe.

Pałac, nazywany w karcie białej zespołu dworsko-folwarcznego „starym dworem o cechach późnoklasycystycznych” został prawdopodobnie wzniesiony z inicjatywy Schmidtów w pierwszej połowie XIX w. Przypuszcza się, iż to Schmidtowie byli fundatorami obiektu, ponieważ w tym okresie Lipki często zmieniały właścicieli, ale jedynie Schmidtowie mieli majątek w posiadaniu przez dłuższy czas (1805-1842). Na przełomie XIX i XX w. do „starego dworu” został dobudowany „nowy dwór” – rezydencja Schlemannów. Przed II wojną światową w „starym dworze” mógł mieszkać zarządca majątku, a w nowym jego właściciele. W późniejszym czasie oba budynki były zaadaptowane na mieszkania pracownicze (zapewne w czasie funkcjonowania tu PGR-u).

• Andrzej Krajna-Wielatowski, Ziemia Złotowska; z mapami i 40 ilustracjami, Poznań 1928
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom V
• Jacek Kaczbura, Joanna Skworz, Karta Biała, 1996, www.zabytek.pl
• Ryszard Marciniak, Marcin Działyński (1716-1746) studiosus geographiae w Lejdzie. Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej Z. 25., Kórnik 2001

Opracowała: Nina Herzberg-Zielezińska

Zdjęcia:

• Portret Augusta Działyńskiego, Biblioteka Cyfrowa Biblioteki Kórnickiej, domena publiczna
• Portret Pawła Działyńskiego, POLONA, domena publiczna
• Jacek Kaczubra, Joanna Skworz, 1996 r., Karta Biała, www.zabytek.pl
• Autor nieznany, Ewidencja parkowa, www.zabytek.pl
• Marcin Tymiński, zdjęcia z drona, 2023
• Michał Piotrowski, 2023